W Polsce uprawę pszenżyta ozimego na szeroką skalę rozpoczęto w połowie lat osiemdziesiątych. Aktualnie gatunek ten ma znaczący udział w strukturze zasiewów, dzięki dużemu potencjałowi plonowania oraz dobrej wartości pokarmowej staje się coraz bardziej konkurencyjne dla innych gatunków zbóż.
Ziarno pszenżyta ozimego wykorzystywane jest głównie na cele pastewne, bezpośrednio w gospodarstwie i przeznaczane na samozaopatrzenie rolników produkujących trzodę chlewną i drób. Wartość pokarmowa ziarna pszenżyta ozimego wynika z wysokiej zawartości białka, które oznacza się korzystnym składem aminokwasowym i wysokim współczynnikiem strawności, podnosi też efektywność ekonomiczną tuczu trzody chlewnej. Ziarno pszenżyta zawiera więcej białka niż ziarno żyta, jest bardziej strawne od ziarna pszenicy oraz ma w składzie bardziej korzystne aminokwasy (duży udział lizyny).
Dla określenia wartości gospodarczej zarejestrowanych odmian pszenżyta prowadzi się doświadczenia w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO). W woj. łódzkim w sezonie 2014/2015 badano 14 odmian pszenżyta ozimego. W opracowaniu wykorzystano wyniki ze ścisłych doświadczeń dwuczynnikowych z ZDOO Lućmierz, SDOO Sulejów i HR Strzelce. Doświadczenia z pszenżytem ozimym prowadzono na dwóch, zróżnicowanych poziomach agrotechniki: podstawowym (a1) i intensywnym (a2). Intensywny poziom agrotechniki (a2) różnił się od podstawowego (a1) zastosowaniem nawożenia azotowego wyższego o 40 kg/ha, nawozów dolistnych, fungicydów i regulatora wzrostu. Plon ziarna określa wartości komponentów jego struktury. Z kolei wyznacznikiem tych parametrów są warunki siedliska oraz agrotechnika. Wykres przedstawia plonowanie pszenżyta ozimego w roku 2015. Plon ziarna na podstawowym poziomie agrotechniki wyniósł średnio od 65,6 dt/ha do 93,5 dt/ha. Efekt zastosowania intensywnej technologii kształtował się od 78,3 dt/ha do 104,3 dt/ha. Najlepszy wynik plonotwórczy wykazały odmiany Meloman, Borowik i Agostino.
Plonowanie pszenżyta ozimego w doświadczeniach PDO na dwóch poziomach agrotechniki w sezonie wegetacyjnym 2014/2015 w woj. łódzkim.
Pszenżyto ozime przez wiele wykazywało dużą odporność na choroby. Jednak poszerzenie areału uprawy tego gatunku stało się podstawową przyczyną występowania i nasilania epidemii chorób. Kreacje pszenżyta ozimego porażane są głównie przez mączniaka liści, rdzę brunatną, septoriozę liści i plew oraz fuzariozę kłosów. Zatem duże znaczenie w wyborze odmiany, szczególnie na cele paszowe ma nie tylko plon, ale odporność na choroby. Oszczędności na materiale siewnym to elementarny błąd agrotechniczny, albowiem rezygnacja z wymiany materiału siewnego przynosi często skutek przeciwny niż zamierzona oszczędność. Dzięki odnawianiu materiału siewnego zwyżki plonów mogą sięgać kilkunastu procent, poza tym należy pamiętać, że materiał siewny ma parametry jakościowe, niezbędne do wykorzystania w paszy. Błędu związanego z wyborem odmiany łatwo uniknąć korzystając z Listy Odmian Zalecanych (LOZ). W woj. łódzkim kreacjami pszenżyta ozimego zalecanymi do uprawy są: Agostino, Borowik, Meloman, Fredro, Tomko, Torino, Pizarro, Subito, Witon.
W roku 2016 do Krajowego Rejestru Odmian dopisano 7 odmian pszenżyta ozimego. Obecnie w rejestrze znajdują się 44 odmiany pszenżyta ozimego. Poniżej krótka charakterystyka kreacji, z uwzględnieniem zawartości białka w ziarnie i zimotrwałości odmian.
Avocado - odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej. Zimotrwałość dość duża (5,5). Odporność na septoriozę plew – duża, na choroby podstawy źdźbła, mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną, rdzę żółtą i fuzariozę kłosów - dość duża, na septoriozę liści i rynchosporiozę - średnia, na pleśń śniegową - mała. Rośliny wysokie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym duża. Odporność na porastanie w kłosie dość duża, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość mała.
Elanto - odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej. Zimotrwałość dość mała (3,5). Odporność na pleśń śniegową, mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną, rdzę żółtą i septoriozę liści - dość duża, na choroby podstawy źdźbła, septoriozę plew, rynchosporiozę i fuzariozę kłosów - średnia. Rośliny dość niskie, o dość dobrej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren bardzo mała i wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym duża. Odporność na porastanie w kłosie średnie, liczba opadania dość duża. Zawartość białka mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Festino -odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej. Zimotrwałość dość mała (4). Odporność na mączniaka prawdziwego i rdzę żółtą - duża, na pleśń śniegową, rdzę brunatną i septoriozę liści - dość duża, na choroby podstawy źdźbła i rynchosporiozę - średnia, na septoriozę plew i fuzariozę kłosów - dość mała. Rośliny niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość duża.
Kasyno -odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej. Zimotrwałość dość duża (5,5). Odporność na rdzę brunatną, rdzę żółtą i fuzariozę kłosów - duża, na pleśń śniegową, mączniaka prawdziwego, septoriozę liści i rynchosporiozę - dość duża, na choroby podstawy źdźbła, septoriozę plew - średnia. Rośliny niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren duża do bardzo dużej, wyrównanie ziarna średnie. Gęstość ziarna w stanie zsypnym średnia. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania dość mała. Zawartość białka mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Rufus - odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki średni. Zimotrwałość średnia (4,5). Odporność na pleśń śniegową, mączniaka prawdziwego i septoriozę liści - dość duża, na choroby podstawy źdźbła, rdzę brunatną, rdzę żółtą, septoriozę plew, rynchosporiozę i fuzariozę kłosów - średnia. Rośliny niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren i wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość duża.
Sekret - odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej. Zimotrwałość dość duża (5,5). Odporność na mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną, rdzę żółtą, septoriozę liści i septoriozę plew - duża, na pleśń śniegową, choroby podstawy źdźbła, rynchosporiozę i fuzariozę kłosów - dość duża. Rośliny dość niskie o dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia późny, dojrzewania dość późny. Masa 1000 ziaren mała, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym duża do bardzo duża. Odporność na porastanie w kłosie duża, liczba opadania bardzo duża. Zawartość białka średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Temuco - odmiana pastewna. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej. Zimotrwałość średnia (4,5). Odporność na mączniaka prawdziwego i rdzę żółtą - duża, na pleśń śniegową, rdzę brunatną i rynchosporiozę - dość duża, na septoriozę liści i fuzariozę kłosów i choroby podstawy źdźbła - średnia, na septoriozę plew - dość mała. Rośliny niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia późny, dojrzewania -średni. Masa 1000 ziaren bardzo mała, wyrównanie ziarna słabe, gęstość ziarna w stanie zsypnym mała. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia, liczba opadania - dość duża. Zawartość białka mała do bardzo małej. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość duża.
Iwona Michalska
COBORU Stacja Doświadczalna
Oceny Odmian w Sulejowie