Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce

IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2478 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia suszą rolniczą dla następujących upraw: zbóż ozimych i jarych, kukurydzy na ziarno i kiszonkę, rzepaku i rzepiku, ziemniaka, buraka cukrowego, chmielu, tytoniu, warzyw gruntowych, krzewów i drzew owocowych, truskawek oraz roślin strączkowych.

W szóstym okresie raportowania tj. od 11 maja do 10 lipca 2017 roku, stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na obszarze Polski.
Wartości Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie których dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą, są na większości obszarów Polski ujemne.
W obecnym okresie sześciodekadowym zagrożenie susza rolniczą występuje wśród dziesięciu grup i gatunków roślin:
•    Rzepaku i rzepiku
•    Zbóż jarych
•    Roślin strączkowych
•    Zbóż ozimych
•    Krzewów owocowych
•    Truskawek
•    Tytoniu
•    Warzyw gruntowych
•    Kukurydzy na ziarno
•    Kukurydzy na kiszonkę 

Obecnie największe zagrożenie suszą w Polsce występuje dla rzepaku i rzepiku uprawianych na glebach II i III kategorii podatności na suszę.
Do II kategorii należą gleby lekkie, grupa granulometryczna:
piasek gliniasty lekki,
piasek gliniasty lekki pylasty,
piasek gliniasty mocny,
piasek gliniasty mocny pylasty.
Do III kategorii należą gleby średnie, grupa granulometryczna:
glina lekka
glina lekka pylasta
pył gliniasty
pył zwykły
pył piaszczysty -
Susza w uprawach rzepaku i rzepiku występuje w 9 województwach kraju w 548 gminach (tj. w 22,11% gmin Polski), obejmuje 4,1% krajowych gruntów ornych.
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 1.
Tabela 1.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    187    87,79    17,56
2.    świętokrzyskie    102    94    92,16    15,96
3.    mazowieckie    314    89    28,34    8,30
4.    dolnośląskie    169    48    28,40    2,96
5.    śląskie    167    46    27,54    4,38
6.    podkarpackie    160    41    25,62    4,23
7.    opolskie    71    27    38,03    4,46
8.    łódzkie    177    14    7,91    1,82
9.    małopolskie    182    2    1,10    0,16

Susza nadal występuje w uprawach zbóż jarych, notowana jest na glebach I, II oraz III kategorii podatności na suszę (do I kategorii należą gleby bardzo lekkie, grupa granulometryczna: piasek luźny, piasek luźny pylasty, piasek słabo gliniasty, piasek słabo gliniasty pylasty. Suszę odnotowano w 9 województwach kraju w 442 gminach (wzrost o 235 gmin względem poprzedniego okresu sześciodekadowego). Susza notowana jest w 17,84% gmin Polski (wzrost o 9,49 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu), obejmuje 4,13% krajowych gruntów ornych (wzrost o 3,26 punktów procentowych wobec poprzedniego okresu).
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 2.
Tabela 2.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    świętokrzyskie    102    86    84,31    23,32
2.    lubelskie    213    172    80,75    19,07
3.    opolskie    71    17    23,94    0,68
4.    podkarpackie    160    36    22,50    6,89
5.    mazowieckie    314    66    21,02    7,57
6.    dolnośląskie    169    31    18,34    0,58
7.    śląskie    167    25    14,97    1,26
8.    łódzkie    177    8    4,52    0,82
9    małopolskie    182    1    0,55    0,00

Suszę nadal także odnotowano w uprawach roślin strączkowych. Obecnie występuje w sześciu województwach na glebach I i II kategorii podatności na suszę. Odnotowano jej wystąpienie w 257 gminach (wzrost o 245 gmin względem poprzedniego okresu sześciodekadowego). Susza w tych uprawach notowana jest w 10,37% gmin Polski (wzrost o 9,89 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu), obejmuje 1,99% krajowych gruntów ornych (wzrost o 1,93 punktów procentowych wobec poprzedniego okresu).
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 3.
Tabela 3.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    122    57,28    11,32
2.    świętokrzyskie    102    64    62,75    8,59
3.    mazowieckie    314    43    13,69    3,81
4.    podkarpackie    160    21    13,12    2,68
5.    śląskie    167    4    2,40    0,05
6.    opolskie    71    3    4,23    0,04

Suszę tak jak w poprzednim okresie sześciodekadowym nadal odnotowano w uprawach zbóż ozimych. Obecnie występuje w sześciu województwach na glebach I i II kategorii podatności na suszę. Odnotowano jej wystąpienie w 232 gminach (wzrost o 212 gmin względem poprzedniego okresu sześciodekadowego). Susza w tych uprawach notowana jest w 9,36% gmin Polski (wzrost o 8,55 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu). Susza w uprawach zbóż ozimych obejmuje 1,62% krajowych gruntów ornych (wzrost o 1,49 punktów procentowych wobec poprzedniego okresu).
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 4.
Tabela 4.
Id    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    114    53,52    8,98
2.    świętokrzyskie    102    59    57,84    6,20
3.    mazowieckie    314    39    12,42    3,50
4.    podkarpackie    160    18    11,25    2,25
5.    opolskie    71    1    1,41    0,00
6.    śląskie    167    1    0,60    0,00

Susza notowana jest w uprawach krzewów owocowych na glebach I i II kategorii podatności na suszę . Występuje wśród tych upraw w czterech województwach kraju w 207 gminach (w 8,35% gmin Polski), obejmując 1,59% krajowych gruntów ornych.
Szczegółowe dane o suszy dla tych upraw dotyczące liczby gmin oraz % gmin i powierzchni gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 5.
Tabela 5.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    110    51,64    10,05
2.    świętokrzyskie    102    46    45,10    4,50
3.    mazowieckie    314    37    11,78    3,18
4.    podkarpackie    160    14    8,75    1,99

Susza notowana jest w uprawach truskawek na glebach I i II kategorii podatności na suszę. Susza wśród tych upraw występuje w czterech województwach kraju w 129 gminach ( w 5,21% gmin Polski), obejmując 0,68% krajowych gruntów ornych.
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 6.
Tabela 6. 
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    77    36,15    4,81
2.    świętokrzyskie    102    24    23,53    1,86
3.    mazowieckie    314    18    5,73    0,95
4.    podkarpackie    160    10    6,25    0,99

Susza notowana jest w uprawach tytoniu na glebach I i II kategorii podatności na suszę. Susza wśród tych upraw występuje w czterech województwach kraju w 129 gminach (w 5,21% gmin Polski), obejmując 0,85% krajowych gruntów ornych.
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 7.
Tabela 7.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    77    36,15    6,68
2.    świętokrzyskie    102    24    23,53    1,86
3.    mazowieckie    314    18    5,73    0,95
4.    podkarpackie    160    10    6,25    0,99

Susza notowana jest w uprawach warzyw gruntowych na glebach I i II kategorii podatności na suszę. Susza wśród tych upraw występuje w trzech województwach kraju w 43 gminach (w 1,74% gmin Polski), obejmując 0,27% krajowych gruntów ornych.
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 8.
Tabela 8.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    36    16,90    2,95
2.    świętokrzyskie    102    4    3,92    0,01
3.    podkarpackie    160    3    1,88    0,02

Susza notowana jest w uprawach kukurydzy na ziarno zlokalizowanych w województwie lubelskim na glebach II kategorii podatności na suszę. Susza w tych uprawach obejmuje 0,44% wszystkich gmin kraju, 0,04% gruntów ornych Polski. 
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 9.
Tabela 9.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    11    5,16    0,44

Susza notowana jest w uprawach kukurydzy na kiszonkę zlokalizowanych w województwie lubelskim na glebach II kategorii podatności na suszę. Susza w tych uprawach obejmuje 0,44% wszystkich gmin kraju, 0,04% gruntów ornych Polski. 
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tych upraw: liczbę gmin, udział gmin z suszą oraz powierzchnię gruntów ornych dla województw przedstawia tabela 10.
Tabela 10.
Lp.    Województwo    Liczba gmin ogółem    Liczba gmin zagrożonych    Udział gmin zagrożonych [%]    Udział powierzchni zagrożonej [%]
1.    lubelskie    213    11    5,16    0,44

Średnia wartość KBW dla kraju w rozpatrywanym okresie sześciodekadowym wynosiła -112,5 mm i uległa znacznemu obniżeniu (o 22 mm) względem poprzedniego okresu. Panujące warunki pogodowe sprawiły wystąpienie bardzo dużych zmian w wartościach KBW względem poprzedniego okresu sześciodekadowego. W obecnym okresie w niektórych rejonach Polski odnotowano wzrost wartości KBW aż o 147 mm, a w innych obszarach kraju notowano również bardzo duże zmniejszenie tych wartości (o 85 mm). W całej Polsce odnotowano wartości KBW wyższe od -219 mm, co spowodował przekroczenie wartości krytycznych dla dziesięciu upraw oraz wystąpieniem suszy rolniczej na dużej powierzchni (odnotowano ją w 548 gminach, tj. w 22,11% gminach kraju).
Najniższe wartości KBW (tak jak w poprzednim okresie sześciodekadowym) od -210 do -219 mm notowano na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej praz na Obniżeniach Dubieńskich.
Niskie wartości KBW nadal wystąpiły na obszarze Grzędy Horodelskiej, Pagórach Chełmskich oraz na Działach Grabowieckich od -200 do -209 mm. Duże niedobory wody od -160 do -179 mm odnotowano w dalszym ciągu na terenach Wyżyn: Lubelskiej, Małopolskiej, Krakowsko-Częstochowskiej, Śląskiej oraz na Nizinie Śląskiej.
Natomiast stwierdzamy również, że w dalszym ciągu na terenie Pojezierza Pomorskiego oraz na Pogórzu Karpackim notowane są małe niedobory wody.
Maj w tym roku był ciepły, temperatura powietrza wahała się od 10 do 15ºC. Najcieplej było na Nizinie Śląskiej i Środkowomazowieckiej oraz w Kotlinie Sandomierskiej (14-15ºC) i w tych rejonach temperatura była wyższa od normy wieloletniej od 0,5 do 1ºC. Najzimniej było na północy kraju od 11 do 13ºC. Na znacznych obszarach pozostałego terytorium Polski temperatura powietrza wynosiła od 13 do 14ºC i w tych rejonach była zbliżona do normy.
Wszystkie dekady czerwca charakteryzowało duże zróżnicowanie pod względem termicznym, rozkład temperatury powietrza na terenie kraju był bardzo podobny. Najzimniej było na dużym terytorium północno-wschodniej Polski od poniżej 14 do 15ºC w pierwszej dekadzie o 1ºC w drugiej i o 2ºC cieplej w trzeciej dekadzie tego miesiąca. Natomiast w południowo zachodniej i wschodniej oraz w zachodniej części kraju było najcieplej. W pierwszej i drugiej dekadzie temperatura powietrza wynosiła od 16 do ponad 18ºC a w trzeciej było już zdecydowanie cieplej (ponad 20ºC).
Pierwsza dekada lipca była zimna. Najzimniej było na dużym terytorium północno-wschodniej Polski od poniżej 15 do 16ºC a najcieplej było w południowo-zachodniej części kraju od 17 do ponad 18,5ºC.
W maju opady atmosferyczne również były bardzo zróżnicowane. Opady od poniżej 20 do 30 mm wystąpiły na Nizinie Śląskiej oraz w północnych i północno-wschodnich rejonach kraju, stanowiły na tych obszarach od 30 do 70% normy wieloletniej. Na znacznej powierzchni kraju notowano opady od 30 do 50 mm tj. od 70 do 90% normy. Natomiast bardzo wysokie od 60 do 110 mm zanotowano na Nizinie Szczecińskiej i Podlaskiej oraz na Pogórzu Karpackim stanowiące na tych terenach od 100 do 170% normy wieloletniej. Szczególnie wysokie opady odnotowano na Podhalu i w Tatrach od 110 do ponad 130 mm, na tych obszarach stanowiły one od 100 do 110% normy wieloletniej.
Pierwsza dekada czerwca pod względem opadów atmosferycznych była bardzo zróżnicowana. Na wschodnich terenach kraju opady były bardzo małe od poniżej 5 do 10 mm. Zdecydowanie większe odnotowano w zachodniej i w środkowej Polsce od 10 do 50 a miejscami nawet do ponad 60 mm. Natomiast w drugiej dekadzie na wschodnich terenach Polski a także na północy kraju wystąpiły stosunkowo duże odpady od 10 do ponad 60 mm. Na pozostałym obszarze kraju opady były mniejsze od 5 do 20 mm. Natomiast trzecią dekadę charakteryzowało największe ze wszystkich dekad tego miesiąca zróżnicowanie pod względem wielkości opadu. Południową część kraju charakteryzowały bardzo niskie opady od 5 do 10 mm, natomiast na bardzo dużym terytorium Polski środkowej i północnej odnotowano je w bardzo dużej obfitości od 40 do ponad 90 mm.
W pierwszej dekadzie lipca występowały trzy pasy o stosunkowo wysokich opadach atmosferycznych: na północy, południu oraz w części środkowej kraju. Na tych terenach notowano opady od 20 do 80 mm. Na pozostałych obszarach Polski opady były one niskie od 5 do 20 mm a miejscami nawet nie przekroczyły 5mm.
W kolejnym już okresie sześciodekadowym obserwowane jest duże zróżnicowanie wielkości klimatycznego bilansu wodnego na terenie kraju. W jednych obszarach notowany jest bardzo duży deficyt wody dla roślin a w innych sytuacja jest dobra lub nawet bardzo dobra (jak np. Pojezierzu Pomorskim). W dalszym ciągu do obszarów szczególnie narażonych na duże niedobory należy cała Lubelszczyzna, północna Małopolska, Dolny Śląsk. Na tych terenach deficyt wody wzrósł od 20 do 30 mm co spowodowało zwiększenie obszarów z suszą oraz wzrost liczby upraw, których plony będą niższe przynajmniej o 20% z powodu niedoboru wody w stosunku do plonów uzyskanych przy średnich warunkach pogodowych.
Opracowali:
Dr hab. Andrzej Doroszewski, prof. nadzw.
Dr hab. Rafał Pudełko
Dr Katarzyna Żyłowska
Mgr Piotr Koza
Mgr Elżbieta Wróblewska